Δημοσιεύθηκε στο emea.gr, 01.06.2019. Ανήκει στην σειρά Ctrl-Alt-Del
Καθώς η κουβέντα για αυτοδυναμία στις επόμενες εθνικές εκλογές μονοπωλεί το ενδιαφέρον σκόπιμο είναι νομίζω να σκεφτούμε για λίγο το σύστημα της απλής αναλογικής, με το οποίο είμαστε σήμερα αντιμέτωποι – αν πρόκειται να την πάθουμε από αυτό, τουλάχιστον να καταλάβουμε τι ακριβώς μας χτύπησε.
Σχετικά με τα εκλογικά συστήματα υπάρχουν μόνο τρεις-τέσσερις βασικές σκέψεις να κάνει κανείς: Ως προς την επιλογή προσώπων, αν θα πάμε με λίστα ή με σταυρό. Η πρώτη ενισχύει τον, εκάστοτε, πρόεδρο του κόμματος, η δεύτερη την “πασαρέλα” μοντέλων, αθλητών, ηθοποιών κα. Ως προς την κατανομή των εδρών, κάτι που θα απασχολήσει εδώ, αν θα πάμε με ενισχυμένη ή με απλή αναλογική. Σε αδρές γραμμές, η ενισχυμένη αναλογική “πριμοδοτεί” το πρώτο κόμμα ώστε να σχηματίσει αυτοδύναμη κυβέρνηση. Η απλή αναλογική κατανέμει τις έδρες ακριβώς σε αντιστοιχία με τις ψήφους – και επειδή κανένα κόμμα δεν μπορεί να πάρει πάνω από το 51% των ψήφων η συνεργασία μεταξύ τους, οι πολυκομματικές δηλαδή κυβερνήσεις, είναι αναγκαστική.
Εδώ ακριβώς βρίσκεται το, αντιδημοκρατικό, πρόβλημα. Στις κυβερνήσεις συνεργασίας.
Το δημοκρατικό μας σύστημα είναι αντιπροσωπευτικό, όχι “εκπροσωπευτικό”.Δηλαδή, η κυβέρνηση μας αντιπροσωπεύει, δεν μας εκπροσωπεί. Η διαφορά είναι γνωστή σε όλους μας από την αγορά: Ο Έλληνας “αντιπρόσωπος” (αυτοκινήτων, υπολογιστών, κλιματιστικών κλπ.) παίρνει εντολή από τον αλλοδαπό κατασκευαστή να πουλήσει στην Ελλάδα. Πως θα το κάνει είναι δικό του θέμα, ο κατασκευαστής πωλήσεις κοιτάει. Αν δεν πιάσει τους στόχους του, ο αντιπρόσωπος χάνει την αντιπροσωπεία. Αντιθέτως, ο εκπρόσωπος μιλά στο όνομα και για λογαριασμό άλλου. Άλλος του λέει τι να πει και τι να κάνει, ο ίδιος δεν αποφασίζει ούτε μιλά για τον εαυτό του. Η κυβέρνηση μας αντιπροσωπεύει, δηλαδή αποφασίζει μόνη της. Δεν μας εκπροσωπεί, δηλαδή δεν της λέμε εμείς τι να κάνει κάθε φορά. Κάθε τετραετία γίνεται απολογισμός και αν δεν έχει πιάσει τους στόχους της δεν την επανεκλέγουμε – χάνει την αντιπροσωπεία.
Εκεί ακριβώς βρίσκεται το πρόβλημα της απλής αναλογικής: Κάνει την λογοδοσία αδύνατη.
Βασικός μοχλός πίεσης στο σύστημα αντιπροσωπείας είναι ο απολογισμός. Στην αγορά ο αντιπρόσωπος λογοδοτεί για τις πωλήσεις του ανά έτος, και αν δεν έχει πιάσει τους στόχους του χάνει την αντιπροσωπεία. Στην δημοκρατία η κυβέρνηση λογοδοτεί στο τέλος της τετραετίας για τις πράξεις της και αν δεν έχει πιάσει τους στόχους της (δηλαδή τις προγραμματικές της δηλώσεις) χάνει την εξουσία. Η λογοδοσία, η σχέση αιτίου-αποτελέσματος, πρέπει να είναι απολύτως ξεκάθαρη. Είχες το ελεύθερο να δράσεις, δεν τα κατάφερες και τώρα πρέπει να φύγεις.
Τι γίνεται όμως αν η εικόνα γίνει γκρι; Αν ο αντιπρόσωπος έχει πολύ καλές δικαιολογίες, γιατί δεν έκανε καλά τη δουλειά του;
Είναι αυτό που γεννά η απλή αναλογική: Δικαιολογίες. “Δεν έκανα καλά τη δουλειά μου επειδή με εμπόδισε ο πολιτικός μου εταίρος”. “Έπρεπε συνεχώς να κρατώ ισορροπίες”. “Αν με άφηναν οι άλλοι θα τα έκανα καλύτερα”. “Υποχώρησα σε κάποια, κέρδισα όμως κάποια άλλα”. Πως ν’ αποδώσει κανείς ευθύνη έτσι; Η δημοκρατία για να λειτουργήσει έτσι όπως την γνωρίζουμε σήμερα χρειάζεται ισχυρές, μονοκομματικές κυβερνήσεις. Μια τέτοια κυβέρνηση θα ασκήσει την εξουσία αδιαφιλονίκητα για τέσσερα χρόνια και στο τέλος θα κριθεί. Χωρίς δικαιολογίες και μετάθεση ευθυνών σε τρίτους.
Αντιθέτως η απλή αναλογική επιτρέπει σε περισσότερα κόμματα να σχηματίσουν κυβέρνηση. Έστω ότι μπορούν να συνεργαστούν μεταξύ τους (κάτι το οποίο θεωρώ δύσκολο και πάντως δημοκρατικά προβληματικό, αφού θεωρητικά πρεσβεύουν διαφορετικά πράγματα – αλλιώς ας κατεβαίναν όλοι μαζί…): Σε ποιον θα αποδώσουμε ευθύνες στο τέλος της τετραετίας; Στο μεγαλύτερο; Μα, αφού το κρατούσαν όμηρο οι μικροί. Στο μικρότερο: Μα, αφού αποφάσιζε ο μεγάλος. Στα μεσαία; Μα, αφού τα είχαν συνθλίψει οι πάνω και οι κάτω.
Επομένως, τίποτα. Μηδέν. Καμία ευθύνη σε κανέναν για μια ολόκληρη τετραετίακυβέρνησης συνεργασίας. Μια γκρι εικόνα αλληλο-κατηγόριας και αλληλο-σπαραγμού.
Υπάρχουν βέβαια και οι περιπτώσεις συνεργασίας ενός μεγάλου με έναν μικρό, όπως η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑΝΕΛ. Σε αυτήν την περίπτωση πράγματι αποφασίζει, και ευθύνεται, ο μεγάλος, όχι ο μικρός. Είδαμε βέβαια όλοι πόσο καλά λειτούργησε αυτή η σχέση για τον μικρό στην πράξη – και, επειδή αυτό είναι το δεύτερο τουλάχιστον παράδειγμα μικρού συνεργάτη που εξαφανίστηκε και σώθηκαν μόνο στελέχη του, εδώ πρέπει να θυμηθούμε τι λέει ο λαός μας για το δις εξαμαρτείν.
Άλλωστε, είναι άραγε δημοκρατικό να εξαφανίζεται με μαθηματική ακρίβεια ο μικρός μετά από συγκυβέρνηση με μεγάλο;
Την απερισκεψία της απλής αναλογικής ήδη θα πληρώσουμε στους Δήμους. Σε πολλούς από αυτούς ο Δήμαρχος δεν θα διαθέτει την πλειοψηφία στο Δημοτικό Συμβούλιο. Πως θα του ή της αποδώσουμε ευθύνες σε τέσσερα χρόνια, όταν πάντα θα μπορεί να μας απαντήσει “Τι περιμένατε, δεν είχα την πλειοψηφία στο Συμβούλιο”; Πως θα τον ή την κατηγορήσει κανείς;
Το σύστημα της απλής αναλογικής είναι ένα παλιό αίτημα της Αριστεράς στην Ελλάδα, όταν την δεκαετία του 1980 πολεμούσε από το 3% να έχει κυβερνητικό ρόλο, πράγματι συνθλιμμένη τότε από το ΠΑΣΟΚ. Από τότε της έμεινε ως τρόπος σκέψης, παρά το γεγονός ότι τώρα πια είναι η ίδια κυβέρνηση. Υπονόμευσε έτσι τις δημοτικές και τις εθνικές εκλογές, ελπίζοντας σε μικρο-κομματικά οφέλη για την ίδια. Με αυτόν τον τρόπο όμως αφαίρεσε από τον πολίτη το πιο βασικό, το πιο θεμελιώδες δημοκρατικό του δικαίωμα: Το δικαίωμα να αποδώσει ξεκάθαρες ευθύνες στην κυβέρνησή του, και να την καταψηφίσει αν αυτή δεν λογοδοτήσει ικανοποιητικά.