Δημοσιεύθηκε στο dEasy.gr, 13.10.2009

 

Η νομική φύση των ιστολογίων

Λίγο πριν τις πρόσφατες εθνικές εκλογές ορισμένα ελληνικά blogs δημοσίευσαν αποτελέσματα δημοσκοπήσεων εντός του προηγούμενου από αυτές δεκαπενθημέρου, παρά την απαγόρευση του νόμου σχετικά. Ανέκυψε έτσι το ερώτημα αν η ενημέρωση του κοινού μέσω ιστολογίων (blogs) εμπίπτει στην απαγόρευση του νόμου.

Με απαραίτητη διευκρίνιση ότι (α) η ίδια η απαγόρευση του νόμου (τόσο από άποψη συνταγματικότητας όσο και από άποψη σκοπιμότητας) δεν κρίνεται εδώ, και ότι (β) η έκβαση της προκαταρκτικής εξέτασης της Εισαγγελίας Πρωτοδικών Αθήνας (αν δηλαδή θ’ ασκηθούν διώξεις) είναι ακόμα άδηλη, θα ήθελα στο σημείο αυτό ν’ ασχοληθώ με το, περισσότερο «τεχνικό», θέμα των blogs και της νομικής τους μεταχείρισης.

Ο εκλογικός νόμος απαγορεύει την αναμετάδοση των αποτελεσμάτων δημοσκοπήσεων από τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Διερωτάται επομένως κανείς αν τα blogs είναι τελικά μέσα μαζικής ενημέρωσης, και έτσι υπάγονται στην απαγόρευση του νόμου, ή αν είναι απλά και μόνο «προσωπικά ημερολόγια» και έτσι εξαιρούνται από αυτήν.

Εκτός Ελλάδας προφανώς κανείς δεν θα διανοούνταν να κάνει αυτή την ερώτηση. Τα ιστολόγια δεν είναι όλα όμοια μεταξύ τους ώστε να δικαιούνται ίδια αντιμετώπιση στο νόμο ή ενώπιον δικαστηρίων. Ο όρος blogs καλύπτει οτιδήποτε από την προσωπική ιστοσελίδα με τις σκέψεις ενός ιδιώτη μέχρι τους άριστα οργανωμένους, άκρως επαγγελματικούς ιστοτόπους οργανισμών όπου απασχολούνται επαγγελματίες και οι οποίοι διαβάζονται από (και επηρεάζουν) χιλιάδες χρήστες. Πρέπει επομένως κανείς να διακρίνει: άλλο το προσωπικό ημερολόγιο ενός μεμονωμένου χρήστη που ανέβασε online μερικά posts και φωτογραφίες για ιδιωτική κυρίως χρήση, και άλλο η επαγγελματική δημιουργία και διατήρηση ιστοτόπων με τη μορφή blogs, από τους οποίους ο ιδιοκτήτης τους αναμένει άμεσα ή έμμεσα οικονομικά οφέλη.

Εδώ πρέπει να σημειωθεί ότι τα οικονομικά οφέλη από τη διατήρηση ιστολογίου δεν είναι μόνο άμεσα (προφανώς, on-line διαφήμιση) αλλά και (ή, κυρίως και) τα έμμεσα: Σύμφωνα με τη σύγχρονη επιχειρηματική τάση του Free (βλ. κυρίως το άρθρο του Anderson, εκδότη του Wired http://www.wired.com/techbiz/it/magazine/16-03/ff_free ), ένας επαγγελματίας μπορεί να προσφέρει κάτι δωρεάν στο Διαδίκτυο μέσω συνήθως του ιστολογίου και να θυσιάσει εισόδημα, αντλεί όμως έμμεσα οφέλη από την πράξη του και ισοσταθμίζει έτσι την απώλεια.

Για παράδειγμα, ο blogger-συγγραφέας μοιράζεται δωρεάν τις σκέψεις του και κεφάλαια των βιβλίων του με τη Διαδικτυακή κοινότητα στο ιστολόγιό του, αλλά ανεβάζει τις πωλήσεις των βιβλίων του από την αύξηση της αναγνωρισιμότητας που πετυχαίνει με αυτόν τον τρόπο. Ή, προσφέρει δωρεάν το βιβλίο του στο Διαδίκτυο, αλλά πραγματοποιεί εισόδημα από σεμινάρια ή με άλλο έμμεσο τρόπο (πχ. αν είναι ταυτόχρονα και δημοσιογράφος, αυξάνοντας τις αμοιβές του λόγω δημοφιλίας).

Στο άλλο άκρο, τα εταιρικά ιστολόγια ή «ιστολόγια» που ανταγωνίζονται άμεσα παραδοσιακά μέσα μαζικής ενημέρωσης και πραγματοποιούν καθημερινά εκατομμύρια hits αποτελούν μια εντελώς «επαγγελματική» κατηγορία blogs που μοιάζει με τα «προσωπικά ημερολόγια» μόνο κατ’ όνομα.

Όμως, και το ίδιο το περιεχόμενο των ιστολογίων μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως κριτήριο διάκρισης: για παράδειγμα, αλλιώς θα πρέπει ν’ αξιολογηθεί ένα ιστολόγιο πράγματι «προσωπικό» και αλλιώς ένα ιστολόγιο μη επαγγελματικό, αλλά «ειδικού σκοπού», με ειδικό δηλαδή, στοχευμένο αντικείμενο («άδικη απόλυση», «άδικη μεταχείριση από τρίτους» κοκ.).

Η παραπάνω καταγραφή κάθε άλλο παρά εξαντλητική είναι. Μόνος στόχος της είναι να καταδειχθεί η πολυπλοκότητα του πράγματος. Υπάρχει απόσταση εκατομμυρίων δολαρίων μεταξύ του πρώτου σε επισκεψιμότητα ιστολογίου παγκοσμίως και του ιστολογίου ενός ιδιώτη όπου δημοσιεύσει εμπειρίες από την οικογενειακή του ζωή. Καθένα από τα παραπάνω αποτελεί ιστολόγιο. Καθένας από τους παραπάνω συντάκτες ονομάζει τον εαυτό του blogger. Οι διαφορές μεταξύ τους όμως είναι θεμελιώδεις.

Ειδική νομοθετική ρύθμιση για τα ιστολόγια δεν υπάρχει. Τα ελληνικά δικαστήρια δεν έχουν έρθει ακόμα αντιμέτωπα με το θέμα στην πλήρη του μορφή. Δηλαδή, ενώ έχει κριθεί ότι ιστοσελίδες εφημερίδας αποτελούν ηλεκτρονικό Τύπο, φαίνεται πως δημιουργείται η τάση στη νομολογία να μην θεωρούνται Τύπος οι ιστοσελίδες ιστολογίων. Για την κρίση αυτή έμφαση δίνεται στη διαδραστική φύση τους (διάλογος με τους αναγνώστες τους).

Η τοποθέτηση αυτή είναι λανθασμένη, αν πρόκειται να είναι γενική. Ένα ιστολόγιο τύπου «προσωπικού ημερολογίου» είναι πράγματι συνήθως προορισμένο ν’ αποτελέσει μέσο επικοινωνίας και ανταλλαγής σκέψεων του συντάκτη του με τρίτους. Όμως, σε ευρείες κατηγορίες ιστολογίων η δυνατότητα αυτή είναι απενεργοποιημένη. Ακόμα όμως και ενεργοποιημένη να είναι, μόνο σε ορισμένες κατηγορίες ιστολογίων (εκείνες των, κατά κανόνα, προσωπικών, μη «επαγγελματικών») διενεργείται διάλογος ουσίας. Όπως είναι γνωστό, σε πολλά «ιστολόγια» η δυνατότητα δημοσίευσης σχολίων είναι ενεργή, αλλά ο συντάκτης δεν συμμετέχει ποτέ στο διάλογο.

Ομοίως, ένα ιστολόγιο ημι-επαγγελματικό, τηρούμενο δηλαδή από επαγγελματία με αντικείμενο που συμπίπτει με την επαγγελματική του απασχόληση (για παράδειγμα, ιστολόγιο ενός λογιστή, δικηγόρου, σύμβουλου επιχειρήσεων, συγγραφέα, γιατρού κοκ.) προσπορίζει όφελος, συνήθως έμμεσο, στον συντάκτη του και, δεδομένου και του περιεχομένου του, θα πρέπει να γίνει δεκτό ότι αποτελεί έντυπο (στα παραπάνω παραδείγματα, λογιστικό/νομικό περιοδικό, περιοδικό management, λογοτεχνικό περιοδικό, ιατρικό περιοδικό).

              Πρέπει λοιπόν κανείς να μην εξομοιώνει, αλλά να κρίνει κατά περίπτωση. Προφανώς το «ιδιωτικό», μη εμπορικό blog όπου δημοσιεύονται σκέψεις και συναισθήματα του συντάκτη του δεν μπορεί να θεωρηθεί ηλεκτρονικός Τύπος κατά την έννοια του νόμου. Ο συντάκτης του έχει προφανώς ευθύνη από όσα γράφονται σε αυτό, αλλά σύμφωνα με τις γενικές διατάξεις του νόμου και όχι την ειδική ευθύνη των δημοσιογράφων και εκδοτών.

              Από την άλλη μεριά, ο «επαγγελματικός», εμπορικός ιστότοπος με ειδησεογραφικό περιεχόμενο, με πολλαπλές ημερήσιες ανανεώσεις, με banners πάνω και κάτω του, με έναν ή ομάδα επαγγελματιών από πίσω του, και με άμεσο ή και έμμεσο στόχο το οικονομικό όφελος για τον ιδιοκτήτη του δεν μπορεί παρά ν’ αποτελεί μέσο μαζικής ενημέρωσης, πράγματι κατά την έννοια του νόμου. Μπορεί τα οικονομικά μεγέθη του να είναι διαφορετικά, αποτελεί όμως μια φθηνή εφημερίδα και όχι ένα ακριβό ημερολόγιο.