EpiDexia.blog: Το brain gain δεν μιλά απαραιτήτως ελληνικά

Δημοσιεύθηκε στο EpiDexia.blog, 9.10.2020

Το πρόβλημα του brain drain, της μαζικής φυγής δηλαδή Ελλήνων επιστημόνων με υψηλά προσόντα στο εξωτερικό, είναι ήδη γνωστό σε όλους: Την περίοδο της κρίσης, δηλαδή από το 2008 μέχρι το 2017, υπολογίζεται ότι έφυγαν από τη χώρα περίπου 500.000 Έλληνες της παραπάνω κατηγορίας. Όλοι αυτοί οι άνθρωποι, ενώ θα μπορούσαν να μείνουν στην Ελλάδα βοηθώντας την ανάκαμψη με γνώσεις που άλλωστε απέκτησαν σε ελληνικά πανεπιστήμια, αναγκάστηκαν να την εγκαταλείψουν, στην ουσία προσφέροντας σε τρίτες χώρες. Έτσι χάνει η Ελλάδα και ίσως και ο ίδιος ο άνθρωπος που ενδεχομένως να μην ήθελε να την εγκαταλείψει, και κερδίζει η χώρα υποδοχής – εξού και ο αντίθετος όρος του brain drain, το brain gain για τις χώρες υποδοχής.

Καθώς λοιπόν πρόκειται για ένα ήδη γνωστό και εντοπισμένο πρόβλημα, έχουν καταβληθεί σημαντικές προσπάθειες για την επίλυσή του: Για παράδειγμα, η ελληνική κυβέρνηση εκπόνησε πρόσφατα το πρόγραμμα «Ελλάδα Ξανά», για τον επαναπατρισμό 500 Ελλήνων εργαζομένων του εξωτερικού. Εξίσου, προτάσεις και λύσεις έχουν προσφέρει πολλοί, οργανισμοί και πανεπιστήμια, ο ΣΕΒ, ιδιωτικές επιχειρήσεις και άλλοι πολλοί.

Όμως, ποιό είναι το πρόβλημα με όλα τα παραπάνω; Ότι όλοι θεωρούν αυτονόητο πως οι προσπάθειες της χώρας θα πρέπει να επικεντρωθούν μόνο στον επαναπατρισμό των Ελλήνων επιστημόνων που έφυγαν στο εξωτερικό. Ότι δηλαδή, με άλλα λόγια, το brain gain για την Ελλάδα αναγκαστικά θα προέλθει από τους συμπολίτες μας που ξενιτεύτηκαν χωρίς να θέλουν, από την αναστροφή του brain drain.

Γνώμη μου είναι πως αυτή η μονομέρεια είναι λάθος. Το brain gain προφανώς στον μεγαλύτερο βαθμό θα προέλθει από Έλληνες που έφυγαν λόγω κρίσης και που, ελπίζεται, θα επιστρέψουν μόλις τα πράγματα βελτιωθούν. Όμως, ας μην γελιόμαστε: Οι συνθήκες εργασίας και οι αποδοχές είναι για κάποιους από αυτούς τόσο πολύ καλύτερες εκτός Ελλάδας που, όσο και να βελτιωθούν τα πράγματα εδώ, δύσκολα θα αποφασίσουν να γυρίσουν. Για άλλους πάλι, το αντικείμενο εργασίας τους στο εξωτερικό είναι τόσο ειδικό που απλά δεν υπάρχει αντίστοιχο στην Ελλάδα. Τέλος, άλλοι θα έχουν κάνει εκεί οικογένειες, θα έχουν οργανώσει τη ζωή τους με τα νέα δεδομένα, τα οποία δεν θα αλλάζουν εύκολα, απλά και μόνο επειδή η οικονομία στην Ελλάδα βελτιώθηκε.

Επομένως, μόνο ένα μέρος του brain drain Ελλήνων μπορούμε να προσδοκούμε βάσιμα ότι θα επιστρέψει, όταν βελτιωθούν τα πράγματα. Αρκετοί θα αποφασίσουν να συνεχίσουν να ζουν και να εργάζονται εκεί όπου βρίσκονται.

Τι μπορεί να γίνει γι’ αυτό; Η Ελλάδα να αλλάξει οπτική και από αποκλειστικό θύμα του brain drain να γίνει διεκδικητής του παγκόσμιου brain gain. Με άλλα λόγια, να λάβει μέτρα ώστε αλλοδαποί επιστήμονες να θελήσουν να μετακινηθούν προς την Ελλάδα, να παρέχουν τις υπηρεσίες τους εδώ.

Πώς θα μπορούσε να γίνει αυτό; Ένα προφανές σημείο έναρξης είναι τα ελληνικά πανεπιστήμια και τα ερευνητικά ινστιτούτα: Ήδη τα μεγάλα ερευνητικά ινστιτούτα στην Ελλάδα είναι από τα καλύτερα της Ευρώπης. Το ίδιο ισχύει και για κάποια πανεπιστημιακά εργαστήρια. Προσφέροντας θέσεις απασχόλησης με βασική γλώσσα εργασίας τα αγγλικά θα μπορούσαν να προσελκύσουν αλλοδαπούς που θα ήθελαν να εργαστούν εδώ. Αυτό βέβαια σημαίνει αναδιοργάνωση όλης της εσωτερικής τους υποδομής: Δεν αρκεί να μιλούν αγγλικά λίγα άτομα στο εργαστήριο (αυτό ούτως ή άλλως συμβαίνει) αλλά και τα επίσημα έγγραφα του ινστιτούτου ή του πανεπιστημίου να είναι δίγλωσσα, το ίδιο και οι διοικητικές τους υπηρεσίες κοκ.

Στο ίδιο πλαίσιο, τα πανεπιστημιακά προγράμματα σπουδών, κυρίως σε μεταπτυχιακό αλλά και σε προπτυχιακό επίπεδο πρέπει να προσφέρονται και στα αγγλικά. Με αυτόν τον τρόπο αλλοδαποί χωρών φτωχότερων από την Ελλάδα θα μπορούσαν να σπουδάσουν εδώ, και οι καλύτεροί τους να παραμείνουν μετά την ολοκλήρωση των σπουδών τους – ό,τι δηλαδή ακριβώς κάνουν οι Έλληνες επιστήμονες στις ΗΠΑ, στη Γερμανία, στην Αγγλία ή αλλού.

Τέλος, δεν θα ήταν άσκοπη η παροχή δυνατότητας εγκατάστασης στην Ελλάδα επιστημόνων από τρίτες (προφανώς, μη Ευρωπαϊκές) χώρες. Ό,τι δηλαδή προσφέρεται έναντι χρημάτων (όπως το σύστημα της golden visa) να γίνει και για την προσέλκυση επιστημόνων που θέλουν, και μπορούν, να εργαστούν στη χώρα.

Η κυβέρνηση πρόσφατα πρόσθεσε στο σύστημα της golden visa, σύμφωνα με το οποίο άδεια παραμονής παρέχεται σε όσους αγοράσουν ακίνητα άνω των 250.000 Ευρώ, και φορολογικά κίνητρα προσέλκυσης αλλοδαπών συνταξιούχων που θα θελήσουν να γίνουν φορολογικοί κάτοικοι Ελλάδας. Φοβάμαι όμως ότι τα παραπάνω δίνουν το λάθος μήνυμα: Αποτελούν ξεκάθαρα εισπρακτικά μέτρα. Η Ελλάδα «πουλά» τη θέση της στην ΕΕ και το Σένγκεν, το εξαιρετικό κλίμα της, το ασφαλές της περιβάλλον και τους φιλικούς κατοίκους της έναντι χρημάτων. Κάτι τέτοιο μπορεί ίσως να της αγοράζει παρόν, σίγουρα όμως δεν της εξασφαλίζει το μέλλον. Το μέλλον της το εξασφαλίζουν οι άνθρωποί της, κάτι που σήμερα μετριέται σε ειδίκευση και γνώσεις. Αν αυτό δεν μπορεί να προέλθει από Έλληνες που κατάφεραν λόγω συγκυρίας να της «κλέψουν» χώρες του εξωτερικού μέσω braindrain, τότε το καλύτερο που έχει να κάνει είναι να προσπαθήσει να γίνει και η ίδια ανταγωνιστική σε αυτό το, παγκόσμιο, παιχνίδι του brain gain.