Δημοσιεύθηκε στο emea.gr, 9.8.2019

Η αλήθεια είναι ότι το νομοσχέδιο για το “επιτελικό κράτος” δεν με είχε πολύ-απασχολήσει. Φαντάστηκα ότι θα ήταν ένα τεχνικό κείμενο, προορισμένο να λύσει “εσωτερικές” δυσλειτουργίες, φτιαγμένο από ειδικούς για ειδικούς.

Τι άλλο θα μπορούσε να είναι άλλωστε ένας “ολοκληρωμένος χάρτης του κεντρικού διοικητικού συστήματος στην Ελλάδα” έκτασης 140 σελίδων; Και τώρα που το διέτρεξα η γνώμη μου δεν άλλαξε:

Ένα δουλεμένο κείμενο, με τεχνική λεπτομέρεια που προδίδει γνώση και μήνες προετοιμασίας. Δεν είναι τυχαίο ότι η μόνη, αξιόλογη, κριτική που δέχτηκε αφορούσε τεχνικές λεπτομέρειες (μοριοδοτήσεις και κωλύματα), εκτός βέβαια από εκείνη του, κατεξοχήν ειδικού, Παναγιώτη Καρκατσούλη που θα βρείτε εδώ.

Όμως εντελώς τυχαία ο όρος του “επιτελικού κράτους” βρέθηκε μπροστά μου καθώς διάβαζα το τελευταίο βιβλίο του Γ. Δερτιλή ( Λερναίον Κράτος , Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης): Καθώς αναλύει τον “Τρίτο Δρόμο” της δεκαετίας του 1990 στην Μ. Βρετανία ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι “το Εργατικό Κόμμα προσχώρησε σε μια νέα ιδεολογία που συνδύαζε τον φιλελευθερισμό με ένα περιορισμένο και “επιτελικό” κράτος πρόνοιας”.

Αυτή η σύμπτωση με έκανε να το ξανασκεφτώ: Τι ακριβώς είναι ένα “επιτελικό κράτος”;

Απλά ένας πρωθυπουργός με ενισχυμένο γραφείο; Ή μήπως έχει και ιδεολογία, εκτός από τεχνική λεπτομέρεια, πίσω του; Και αν ναι, ποια; Είναι άραγε ένα “επιτελικό κράτος” ένα μικρό, με την έννοια του αυτό- περιορισμένου, κράτος; Ο Δερτιλής έτσι φαίνεται να χρησιμοποιεί τον όρο, και επίσης πράγματι ο Τρίτος Δρόμος, παρότι σοσιαλδημοκρατικός, δεν προβλέπει παντοδύναμο ρόλο  για το κράτος αλλά μάλλον ρόλο επιβλέποντος.

Ομοίως, στην Ελλάδα γνωρίζουμε το επιτελείο στρατού. Εκεί δηλαδή που χαράσσεται η βασική στρατηγική και παίρνονται οι γενικές αποφάσεις. Ίδια άλλωστε κατεύθυνση δίνει και η λεξικογραφική αναζήτηση.

Αν είναι έτσι τα πράγματα, τότε υπάρχουν μερικά βασικά χαρακτηριστικά ενός επιτελείου που δίνουν ιδεολογικό πρόσημο στο “επιτελικό κράτος”.

Για παράδειγμα, στο επιτελείο υπάρχει ιεραρχία. Γνώμες μπορεί να εκφράζουν πολλοί, όμως τις τελικές αποφάσεις τις παίρνει ένας, ο οποίος άλλωστε φέρει και την ευθύνη. Επίσης, στο επιτελείο υπηρετούν λίγα, επιλεγμένα, άτομα. Δεν πρόκειται για ανοιχτή, συμμετοχική διαδικασία αλλά για μια διαδικασία αυστηρής  επιλογής, και πάλι με τελική ευθύνη του διευθύνοντος το επιτελείο.

Τα παραπάνω είναι τα προφανή – υπάρχουν όμως και κάποια σημεία που σκέφτεται κανείς σε δεύτερο χρόνο. Για παράδειγμα, ότι, αφότου δημιουργηθεί και τεθεί σε λειτουργία, το επιτελείο δεν έχει χρώμα, ιδεολογία ή περιεχόμενο. Το επιτελείο είναι μηχανισμός διοίκησης, τεχνοκρατικός και όχι πολιτικός.

Εξίσου, ένα επιτελείο δίνει λύσεις, όχι απαντήσεις. Δεν είναι αριστερού τύπου Κεντρική Επιτροπή που υποστηρίζει ότι ξέρει τι είναι καλό για εμάς. Το περιεχόμενο του επιτελείου είναι οι επιλογές όποιων κάθε φορά το διευθύνουν.

Τέλος, ένα επιτελείο περνά τις διαταγές του προς τα κάτω (στον στρατό, στα στελέχη, στην δημόσια διοίκηση) όμως δεν έχει τρόπο να γνωρίζει αν αυτές εκτελέστηκαν παρά μόνο αν επιβάλει περιοδικούς ελέγχους. Αλλιώς, ακόμα και οι καλύτερες διαταγές θα μείνουν στα χαρτιά.

Ατομική ευθύνη, ιεραρχία, αξιοκρατία, τεχνοκρατική λογική, σύγχρονα εργαλεία διοίκησης. Προφανώς οι ιδέες αυτές δεν ανήκουν στην αριστερή, ούτε καν στην σοσιαλδημοκρατική, θεωρία. Το “επιτελικό κράτος” έχει κεντροδεξιά λογική – για μένα, τόσο το καλύτερο, άλλωστε. Και στις δύο πάντως παραπάνω αναφορές μου, σε Γ. Δερτιλή και Π. Καρκατσούλη, η προδιάθεση για ένα “επιτελικό κράτος” φαίνεται να είναι θετική. Ε, λοιπόν, αν είναι έτσι, ας αρχίσουμε να πειραματιζόμαστε με αυτό.