Μπορείτε να βρείτε την συνέντευξη και εδώ!
Η τεχνητή νοημοσύνη (TN) αναμένεται να παίξει καθοριστικό ρόλο ως τεχνολογία του μέλλοντος. Τι είναι όμως είναι η τεχνητή νοημοσύνη ακριβώς και πώς επηρεάζει τις ζωές μας; Η τεχνητή νοημοσύνη αναφέρεται στην ικανότητα μιας μηχανής να αναπαράγει τις γνωστικές λειτουργίες ενός ανθρώπου, όπως είναι η μάθηση, ο σχεδιασμός και η δημιουργικότητα. Όμως… Η αυξανόμενη ενσωμάτωση της ρομποτικής στα ανθρώπινα συστήματα απαιτεί ισχυρή πολιτική καθοδήγηση σχετικά με τους τρόπους μεγιστοποίησης των οφελών και ελαχιστοποίησης των κινδύνων για την κοινωνία. Τι γίνεται σε περιπτώσεις κακόβουλης χρήσης ; Είναι γεγονός ότι η κακόβουλη ή αμελής χρήση της ΤΝ θα μπορούσε να απειλήσει όχι μόνο την ψηφιακή ασφάλεια, αλλά και τη φυσική και δημόσια ασφάλεια; Θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για μεγάλης κλίμακας, στοχευμένες με ακρίβεια και άκρως αποδοτικές επιθέσεις κατά υπηρεσιών της κοινωνίας της πληροφορίας; Εν τέλει μπορεί να θέσει σε κίνδυνο τη δημοκρατία και τα θεμελιώδη δικαιώματα; Ο Βαγγέλης Παπακωνσταντίνου Καθηγητής Δικαίου Προστασίας Δεδομένων Προσωπικού Χαρακτήρα στο Τμήμα Νομικής και Εγκληματολογίας του Ελεύθερου Πανεπιστημίου των Βρυξελλών, είναι ο πλέον ειδικός να μας ξεκαθαρίσει τι ισχύει ή τι θα έπρεπε να ισχύει…
-Η εξέλιξη της της ρομποτικής και της τεχνητής νοημοσύνης φαίνεται ότι αποτελεί πρόκληση και για τον σύγχρονο νομοθέτη. Τα νομικά και ηθικά ερωτήματα είναι πολλά. Σε ποιο σημείο βρίσκεται σε ευρωπαϊκό επίπεδο ο εκσυγχρονισμός της νομοθεσίας στον συγκεκριμένο τομέα;
Η Ευρώπη βρίσκεται στο παγκόσμιο προσκήνιο των νομοθετικών εξελίξεων. Αν ο κόσμος μας σήμερα χωρίζεται σε τρεις πόλους, όπου οι ΗΠΑ έχουν την στρατιωτική ισχύ και η Κίνα την οικονομική, η Ευρώπη φτιάχνει τους κανόνες. Το παράδειγμα του Γενικού Κανονισμού για την Προστασία Δεδομένων (του, γνωστού μας, GDPR) αποτελεί το πλέον χαρακτηριστικό της παγκόσμιας προβολής και αναγνώρισης που έχουν οι Ευρωπαϊκοί κανόνες: στην ουσία, κάθε χώρα του πλανήτη προσδιορίζει την επεξεργασία των προσωπικών δεδομένων που αναγκαστικά πλέον κάνει αυτοματοποιημένα σε σχέση με αυτόν. Το ίδιο πρόκειται σύντομα να συμβεί και με το σχέδιο Κανονισμού για τη ρύθμιση της Τεχνητής Νοημοσύνης. Η Ευρώπη και σε αυτή την περίπτωση πρώτη προτείνει τους κανόνες, θέτοντας έτσι το νέο παγκόσμιο πλαίσιο. Ο ρόλος της πλέον είναι σαφής, εδώ έχει στραμμένο το βλέμμα η ανθρωπότητα για τους νέους κανόνες για τη ρύθμιση της τεχνολογίας, και αυτό νομίζω ότι ήδη αναγνωρίζεται από όλους. Από κει και πέρα μένει το θέμα αν οι κανόνες, που φτιάχνει η Ευρώπη και αντιγράφουν λιγότερο ή περισσότερο οι υπόλοιποι, είναι επιτυχημένοι ή όχι. Δεν μπορεί να δοθεί απάντηση στο ερώτημα αυτό. Ο νόμος αναγκαστικά ακολουθεί την τεχνολογία, δεν μπορεί, ούτε και είναι σωστό άλλωστε, να την προβλέψει. Αν οι κανόνες που εκπονούμε σήμερα θα αντέξουν στον χρόνο και θα βοηθήσουν τον άνθρωπο, αν υποθέσουμε ότι αυτό είναι πράγματι το ζητούμενο, θα κριθεί μόνο μετά από καιρό. Αν πάντως η προστασία των προσωπικών δεδομένων αποτελεί χρήσιμο προηγούμενο, θα έλεγα ότι τα έχουμε πάει καλά μέχρι σήμερα.
-Θα θέλατε να μας δώσετε κάποια παραδείγματα από τον τρόπο που αντιμετώπισαν άλλες χώρες το ζήτημα της νομικής αναγνώρισης του καθεστώτος των «ηλεκτρονικών προσώπων»
Το θέμα της αναγνώρισης νομικής προσωπικότητας στα ρομπότ ή στην τεχνητή νοημοσύνη, ώστε να μπορούν να «υπάρχουν» στον πραγματικό κόσμο περίπου όπως οι εταιρείες και οι οργανισμοί, έχει λυθεί, και μάλιστα με απάντηση αρνητική για την ώρα. Δυστυχώς, κατά τη γνώμη μου, ο Ευρωπαίος νομοθέτης, που όπως είδαμε θέτει και τον τόνο για όλους τους υπόλοιπους στον κόσμο σήμερα, έκρινε ότι κάτι τέτοιο δεν είναι απαραίτητο – αν δεν είναι κιόλας επιζήμιο για τον σημερινό άνθρωπο και το νομικό του σύστημα. Όπως είπα, δεν συμφωνώ με αυτή την άποψη, θεωρώ ότι αφενός είναι μια χαμένη ευκαιρία να προλάβουμε από την αρχή τη ρύθμιση τεχνολογιών που έρχονται, και αφετέρου πιστεύω ότι μόλις τα ρομπότ και η τεχνητή νοημοσύνη αρχίσουν να ζουν δίπλα μας, μέσα στα σπίτια μας, τότε αυτονόητα θα αρχίσουμε να τους αναγνωρίζουμε δικαιώματα, ακριβώς όπως σήμερα ήδη κάνουμε στα κατοικίδιά μας. Η διαφορά βέβαια είναι ότι οι νέες αυτές τεχνολογίες θα είναι πολύ πιο «διαδραστικές», για να μην τολμήσω να πω «έξυπνες», σε σχέση με τα κατοικίδιά μας. Σε κάθε περίπτωση πάντως το θέμα φαίνεται σήμερα να έχει κλείσει. Μόνο, από ό,τι γνωρίζω, σε κάποιες περιοχές στην Ιαπωνία πειραματίζονται, πως θα ήταν η συμβίωσή μας με ρομπότ, αλλά και πάλι όχι σε νομικό αλλά σε κοινωνιολογικό πλαίσιο.
-Ποιοι τομείς της καθημερινής μας ζωής επηρεάζονται περισσότερο από τη ραγδαία εξέλιξη της τεχνολογίας της τεχνητής νοημοσύνης;
Είναι δύσκολο να προβλέψει κανείς πως θα επηρεαστεί η ζωή μας από την τεχνητή νοημοσύνη στο άμεσο μέλλον, επειδή απέχουμε πολύ από την, ορατή τουλάχιστον, εκτεταμένη χρήση της. Η αλήθεια είναι ότι και μεγάλη κουβέντα γίνεται παγκοσμίως και νόμους αποκτούμε, τουλάχιστον στην Ευρώπη, για μια τεχνολογία που ακόμα δεν είναι ώριμη αρκετά ώστε να μας επηρεάσει άμεσα. Από την άλλη μεριά, είναι δύσκολο να πει κανείς με σιγουριά σήμερα τι ακριβώς αποτελεί «προϊόν τεχνητής νοημοσύνης» που θα μας επηρεάσει άμεσα. Για παράδειγμα, τεχνητή νοημοσύνη έχουν και οι αλγόριθμοι που μας προτείνουν «παρόμοιες αγορές» κάθε που αγοράζουμε κάτι σε e-shops. Ή, οι αλγόριθμοι των computer games. Ή, το λογισμικό των δημοσκοπήσεων. Ακριβώς επειδή δεν υπάρχει ομοφωνία, τι ακριβώς εννοούμε τεχνητή νοημοσύνη και που μπαίνει ο πήχης, η κουβέντα αναγκαστικά παραμένει αόριστη. Αν έπρεπε πάντως κάτι να απαντήσω, το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο ανέφερε τους τομείς της εργασίας, της καθημερινότητας, της διασκέδασης, της δημιουργίας, δηλαδή τα πάντα. Πράγματι, μόλις ενσωματωθούν στην ανθρώπινη ζωή οι τεχνολογίες τεχνητής νοημοσύνης δεν θα ξεχωρίζουν από τις τεχνολογίες που χρησιμοποιούμε σήμερα – μόνο που θα είναι αποτελεσματικότερες και πιο γρήγορες.
-Ποιοι κλάδοι είναι εκείνοι που χρειάζονται πλέον μεγαλύτερη νομική προστασία;
Αναλόγως πως θα το δει κανείς. Εννοώ, ποιοι είναι οι στόχοι του νομοθέτη; Να προστατέψει το άτομο; Να προστατέψει την χώρα; Να προστατέψει την αγορά; Η απάντηση σε καθένα από τα προηγούμενα ερωτήματα επηρεάζει τους κλάδους που πρέπει να δώσουμε σημασία με νέους νόμους. Αν, για παράδειγμα, θέλουμε να προστατεύσουμε το άτομο τότε θα χρειαστούμε αντίστοιχη νομοθεσία που όμως μπορεί να κάνει κακό τόσο στην ανάπτυξη της αγοράς όσο και στην προστασία της χώρας από επιθέσεις (ηλεκτρονικές, εννοείται) τρίτων. Αν προστατεύσουμε την αγορά, τότε το άτομο θα χάσει σε επίπεδο προστασίας – και πολύ πιθανά επίσης και η χώρα σε επίπεδο ασφαλείας, παρότι ίσως θα έχει κερδίσει σε παγκόσμια ανταγωνιστικότητα. Αν, τέλος, προστατεύσουμε τη χώρα, τότε μάλλον θα θιχτούν και τα δικαιώματα του ατόμου και η ελεύθερη, παγκόσμια λειτουργία της αγοράς. Επομένως, πρέπει πρώτα να αποφασίσουμε τη στοχοθεσία, ιδίως το σωστό μείγμα των παραπάνω, αφού, ρεαλιστικά, η βέλτιστη ρύθμιση είναι η μείξη τους – όμως, το ποσοστό της ανάμιξης κάθε φορά έχει σημασία.
-Ποια θα είναι τα οφέλη μιας εθνικής στρατηγικής για την τεχνητή νοημοσύνη;
Εθνική στρατηγική της Ελλάδας για την τεχνητή νοημοσύνη δεν νοείται, εκτός αν εθνική στρατηγική θεωρηθεί η απόφαση να την υιοθετήσουμε αντί να την αρνηθούμε. Από κει και πέρα, αν δηλαδή θεωρήσουμε δεδομένο ότι η Ελλάδα ως χώρα δημοκρατική και Δυτική θεωρεί αυτονόητη τη χρήση και εκμετάλλευση των νέων τεχνολογιών, η μόνη εθνική της στρατηγική μπορεί να είναι η πράγματι εφαρμογή τους επ’ ωφελεία των κατοίκων της. Η Ελλάδα, όπως άλλωστε και κάθε άλλη ευρωπαϊκή χώρα του μεγέθους της, δεν είναι χώρα παραγωγής εφαρμογών τεχνητής νοημοσύνης, όπως δεν παράγει πλατφόρμες online social media ή internet of things εφαρμογές ή (κάτι που ίσως αποτελεί χαμένη ευκαιρία) drones, επομένως εθνική στρατηγική με την έννοια της έμφασης σε έρευνα και ανάπτυξη βγάζει νόημα μόνο σε επίπεδο υιοθέτησης. Όμως νομίζω ότι αυτό θα το κάνουν, αν δεν το κάνουν ήδη, οι επιχειρήσεις και τα ερευνητικά ινστιτούτα της χώρας, που πράγματι εμπλέκονται και βλέπουν άμεσα οφέλη από την δραστηριότητα αυτή. Δεν νομίζω επομένως ότι χρειάζεται μια αντίστοιχη εθνική στρατηγική – και σίγουρα πάντως όχι με τη μορφή κρατικών κατευθύνσεων να επιδοτηθεί ο ένας τομέας σε βάρος των υπολοίπων. Αντιθέτως, η Ελλάδα μπορεί να επενδύσει, όπως το κάνει ήδη, σε υποδομές, πάνω στις οποίες θα «τρέξει» η τεχνητή νοημοσύνη. Εννοείται, επίσης, ότι ο δημόσιος τομέας θα πρέπει κάποια στιγμή να υιοθετήσει αντίστοιχες εφαρμογές, όμως νομίζω ότι απέχουμε πολύ από το σημείο αυτό. Αν υπάρχει βέβαια κάπου περιθώριο χάραξης στρατηγικής, αυτό είναι σε Ευρωπαϊκό επίπεδο. Εκεί τα πράγματα αλλάζουν, εκεί οι στρατηγικές αποφάσεις επηρεάζουν καθέναν μας άμεσα και για χρόνια. Η Ελλάδα μόνο να κερδίσει έχει από την ενεργή συμμετοχή της στα ευρωπαϊκά πράγματα, σε επίπεδο λήψης αποφάσεων.
-Η ομιλία σας στο Μεγάλο Φεστιβάλ Ηγεσίας Leading Minds έχει τίτλο: «Τεχνητή Νοημοσύνη, Ρομπότ και Νομική Προσωπικότητα». Νομική φαντασία ή ανάγκη μιας νέας σύγχρονης νομικής πραγματικότητας;
Η φαντασία είναι, νομίζω, ανάγκη συν ελπίδα. Ελπίζω, επομένως, αυτό που μας φαίνεται σαν νομική φαντασία σήμερα να μην γίνει κάποτε ανάγκη για άμεση, αναγκαστικά τότε κατασταλτική, δράση.