Δημοσιεύθηκε στο EpiDexia.blog, 16.06.2020
Στο editorial μου του Επί Δεξιά, ως μέλος της συντακτικής του ομάδας, προσπάθησα να ορίσω ποια περίπου είναι η ιδεολογία ενός κεντροδεξιού σήμερα (εφαρμόζοντας βασικά το τρίπτυχο της Λογικής, της Ηθικήςκαι της Μεσότητας). Όμως ταυτόχρονα με το τι είμαστε χρήσιμο είναι να διευκρινίσουμε και τι δεν είμαστε. Δηλαδή, τι μας ξεχωρίζει από συγγενικούς και μη χώρους.
Λίγο καιρό πριν συζητήσαμε γιατί δεν είμαστε συντηρητικοί. Καταλήξαμε τότε ότι «εκεί ακριβώς βρίσκεται η διαφορά με τον κεντροδεξιό τρόπο σκέψης: Ο κεντροδεξιός δεν είναι αντιδραστικός. Δεν επιδιώκει την ακινησία. Δεν επιδιώκει να παραδώσει στις επόμενες γενιές ακριβώς τα ίδια που παρέλαβε από τις προηγούμενες. Επιδιώκει να τα βελτιώσει. Επιδιώξει την κίνηση. (Στην ουσία, είναι ο ρυθμός της κίνησης που τον διαφοροποιεί από τον φιλελεύθερο)».
Σειρά επομένως τώρα έχει το ερώτημα, γιατί δεν είμαστε φιλελεύθεροι. Εν συντομία, η απάντηση είναι ακριβώς η παραπάνω: Είναι βασικά ο ρυθμός, και σπανιότερα η κατεύθυνση, της κίνησης που διαφοροποιεί έναν κεντροδεξιό από έναν φιλελεύθερο. Αυτό, τόσο όσον αφορά τα κοινωνικά όσο και τα οικονομικά θέματα.
Ποιος είναι όμως ο φιλελεύθερος; Τι σκέφτεται σήμερα; Ποια η θεωρία του; Απάντηση δεν είναι εύκολο να δοθεί, επειδή από τον Διαφωτισμό και έπειτα η φιλελεύθερη θεωρία αλλάζει διαρκώς αναπροσαρμοζόμενη στις εκάστοτε συνθήκες και ανάγκες. Η αρχική ανάγκη να ξεφύγει η ανθρώπινη σκέψη από τα δεσμά της (δυτικής) ιεραρχίας και εκκλησίας μετεξελίχτηκε στην ελευθερία της οικονομικής δραστηριότητας, αργότερα στο κοινωνικό κράτος και, ίσως, σήμερα στους δικαιωματιστές και στους διεθνιστές-εχθρούς των εθνικών κρατών. Στην Ελλάδα έχουμε επιπλέον τοπικές δυσκολίες να αντιμετωπίσουμε θεωρητικά, αφού οι φιλελεύθεροι έχουν ιδιαίτερη, βενιζελική, ιστορία στην χώρα.
Καλύτερα επομένως κανείς να εμπιστευτεί τους ειδικούς στους ορισμούς: Η Britannica ορίζει τον φιλελευθερισμό διακρίνοντας: «Στις ΗΠΑ ο φιλελευθερισμός σχετίζεται με το κοινωνικό κράτος και το New Deal πρόγραμμα του (Δημοκρατικού) Φ. Ρούζβελτ, ενώ στην Ευρώπη συνήθως σχετίζεται με το αίτημα για περιορισμό του κράτους και φιλελεύθερες (laissez-faire) οικονομικές πολιτικές».
Στην Ευρώπη επομένως, καλώς ή κακώς, ο φιλελευθερισμός σήμερα φέρνει στο μυαλό κυρίως οικονομικούς και όχι κοινωνικούς συνειρμούς, και μάλιστα απελευθέρωσης της αγοράς, απορρύθμισης και ελαχιστοποίησης της κρατικής παρέμβασης. Τα αιτήματα αυτά, που θυμίζουν τις θατσερικές πολιτικές στην Αγγλία της δεκαετίας του 1980, δεν αντέχουν το τρίπτυχο της κεντροδεξιάς σκέψης (της λογικής, της ηθικής και της μεσότητας), επειδή η πράξη έχει καταδείξει ότι προσκρούουν και στα τρία κριτήρια: Η λογική λέει ότι πλήρης απορρύθμιση θα οδηγήσει αναπόφευκτα σε συγκέντρωση κεφαλαίου στα χέρια λίγων σε βάρος των πολλών, η ηθική λέει ότι η επικράτηση του ισχυρότερου σε συνθήκες πλήρους απελευθέρωσης και περιορισμού του κράτους θα φέρει ανομία και αδικία, και η μεσότητα έτσι ή αλλιώς είναι αντίθετη σε κάθε κοινωνία των άκρων.
Με άλλα λόγια, όπως ακριβώς η εμπειρία του κομμουνισμού δίδαξε ότι ο πλήρης κρατικός έλεγχος της οικονομικής δραστηριότητας είναι αντίθετος στην ανθρώπινη φύση, η εμπειρία της απορρύθμισης της αγοράς και της ελαχιστοποίησης της κρατικής παρέμβασης δίδαξε ότι οι συνθήκες που αυτά οδηγούν είναι αφόρητες σχεδόν για το σύνολο της κοινωνίας.
Τι αντιτάσσει ο κεντροδεξιός; Τη λογική. Τόσο ο πλήρης όσο και ο ανύπαρκτος κρατικός έλεγχος έχει αποδειχτεί ότι καταπνίγουν την ανθρώπινη δημιουργικότητα και τελικά την ανθρώπινη φύση. Η αλήθεια βρίσκεται κάπου στη μέση, στην ήπια και ελεγχόμενη δηλαδή κρατική παρέμβαση, έστω και αν, ομολογουμένως, ιστορικά η φορά είναι προς την κατεύθυνση του φιλελευθερισμού, δηλαδή της πράγματι απελευθέρωσης της επιχειρηματικής δραστηριότητας, και όχι του ελέγχου.
Και κοινωνικά; Τα κοινωνικά αιτήματα του φιλελευθερισμού είναι και αυτά αντίθετα με την κεντροδεξιά σκέψη; Αυτό είναι πιο δύσκολο να το πει κανείς, επειδή πρώτα αυτά θα έπρεπε να διατυπωθούν ξεκάθαρα και με σαφήνεια. Με άλλα λόγια, δεν υπάρχει παγκόσμια ή και τοπική συμφωνία στο τι επιδιώκουν κοινωνικά οι φιλελεύθεροι σήμερα. Είναι δικαιωματιστές; Ταυτίζονται με τους διεθνιστές; Με τα πιο ακραία αιτήματα για κατοχύρωση νέων δικαιωμάτων; Ή πρόκειται απλά και μόνο για πολίτες που παραμένουν στην, εξωτερική, γοητεία του όρου;
Σε κάθε περίπτωση θεωρητικά τα κοινωνικά αιτήματα των φιλελεύθερων θα προσέκρουαν στο κεντροδεξιό αίτημα για μεσότητα. Όσο λογικό και ηθικό και αν ακούγεται ένα αίτημα, αν ταυτόχρονα δεν συνοδεύεται από μεσότητα, αν δηλαδή στην ουσία ένα σημαντικό κομμάτι της κοινωνίας δεν είναι έτοιμο να το αποδεχτεί, τότε οι συνθήκες δεν είναι ώριμες ακόμα. Ο κεντροδεξιός δεν είναι αποκομμένος από την κοινωνία και τις συνθήκες γύρω του, δεν επιδιώκει να φέρει την Καλιφόρνια στην Ελλάδα. Και αν ακόμα θεωρεί ότι οι κοινωνίες αυτές κινούνται προς την σωστή κατεύθυνση και βασικά συμφωνεί με τις επιλογές τους, και πάλι ενδεχομένως θεωρεί πως ο ρυθμός ενσωμάτωσής τους και υιοθέτησής τους από τους Έλληνες δεν θα έπρεπε να είναι αναγκαστικά ο ίδιος.
Το αίτημα για ελευθερία είναι ασφαλώς γοητευτικό και κανείς στα σωστά του δεν θα του έφερνε αντιρρήσεις επί της αρχής. Είναι όμως οι λεπτομέρειες της υλοποίησης που κάνουν όλη τη διαφορά. Αν ένα τέτοιο αίτημα συνοδεύεται από ακραίες κραυγές για πλήρη απελευθέρωση της αγοράς, υποχώρηση του (εθνικού) κράτους, άμεση κατοχύρωση των πιο ακραίων θεωριών των δικαιωματιστών, τότε οι αντιρρήσεις από έναν κεντροδεξιό είναι, το λιγότερο, δικαιολογημένες. Άλλωστε η ιστορία έχει δείξει ξανά και ξανά ότι το (προσχηματικό) αίτημα για ελευθερία από μικρές, ακραίες ομάδες οδήγησε σε συνθήκες πλήρους ανελευθερία, αφόρητης διαβίωσης και οπισθοδρόμησης ολόκληρες κοινωνίες για χρόνια.