Epidexia.blog: Γιατί δεν είμαστε συντηρητικοί

Έναρξη κάνω απαντώντας στο ερώτημα, γιατί δεν είμαστε συντηρητικοί. Αφορμή είναι το γεγονός ότι τις ημέρες που οριστικοποιούσαμε το blog, δηλαδή κατά τα μέσα Ιανουαρίου 2020, πέθανε ο Sir Roger Scruton, ένας από τους λίγους ευρωπαίους συντηρητικούς φιλόσοφους. Για το έργο του, τις θέσεις του και τις αντιδράσεις που σχεδόν αδιάκοπα τα τελευταία τριάντα χρόνια προκάλεσε ο Scruton μπορεί κανείς να δει εδώ, εδώ και εδώ(όλα από τον, αριστερό, The Guardian, ώστε να φανεί η αντιπαλότητα). Όμως το κείμενο αυτό δεν αποτελεί παρουσίαση του έργου του. Στόχος είναι να χρησιμοποιηθούν οι ιδέες του ως βάση για να δείξω τις διαφορές μεταξύ των συντηρητικών και των κεντροδεξιών θέσεων. Άλλωστε, η γεωγραφική απόσταση με το Ηνωμένο Βασίλειο εξασφαλίζει μια όχι επί προσωπικού αντιπαράθεση, μακριά δηλαδή από ελληνικά γεγονότα και καταστάσεις.

Κατά τη γνώμη μου υπάρχει μεγάλη διαφορά μεταξύ του κεντροδεξιού και του συντηρητικού τρόπου σκέψης, παρότι οι χώροι πολιτικά μπορεί να θεωρηθούν συγγενείς. Για την ακρίβεια, το μεγαλύτερό μου πρόβλημα είναι να κατανοήσω επί της αρχής τι ακριβώς επιδιώκει ένας συντηρητικός: Συντήρηση ως προς τι; Ποιο χρονικό σημείο ακριβώς; Για παράδειγμα, αν εγώ τώρα εν έτει 2020 επιδιώξω συντήρηση όσων γνωρίζω, αυτό δεν σημαίνει ότι αυτομάτως αμφισβητώ τους συντηρητικούς παλαιότερων γενιών; Αν πάλι δεν τους αμφισβητώ, αλλά ισχύει το αίτημα του πρώτου για όλους τους επόμενους, μήπως ακόμα θα ζούσαμε σε σπηλιές;

Σε κάθε περίπτωση, έστω ότι κανείς ξεπερνά τις λέξεις: Πως περίπου σκέφτεται ένας συντηρητικός σήμερα; Για τον Scruton, αν τον διαβάζω σωστά, το αίτημα ήταν πάντα του ανήκειν σε ένα αναγνωρίσιμο, «σπιτικό» παρελθόν. Έτσι, για παράδειγμα, ψήφισε υπέρ του Brexit, αφού ήθελε επιστροφή στην Αγγλία στην οποία μεγάλωσε. Σύμφωνοι, αλλά που σταματά αυτό; Επιστροφή στην Μ. Βρετανία του Β´ Παγκοσμίου Πολέμου; Του Πρώτου; Του προηγούμενου αιώνα; Της ρωμαϊκής κατάκτησης;

Ο Scruton λέει ότι επηρεάστηκε από τον, εξίσου Άγγλο, Burke, τον πατριάρχη των συντηρητικών. Εκείνος πάλι κέρδισε τη φήμη του ασκώντας κριτική στην γαλλική επανάσταση από το σπίτι του στην Αγγλία.

Ο Burke βασικά κατηγόρησε τη γαλλική επανάσταση ότι «κατέστρεψε τον κοινωνικό ιστό». Αυτό προφανώς είναι αλήθεια (αφού οι Γάλλοι αποκεφάλισαν τον βασιλιά τους στην κεντρική τους πλατεία) όμως τελικά στην θέση του εγκατέστησε έναν άλλο κοινωνικό ιστό. Η ιστορία φαίνεται ότι την δικαίωσε (εκτός αν κανείς υιοθετήσει την κινεζική άποψη του 1972, ότι είναι ακόμα πολύ νωρίς να την κρίνει κανείς), αν μη τι άλλο επειδή ο κοινωνικός ιστός της γαλλικής επανάστασης αντέχει βασικά μέχρι σήμερα.

Η διάψευση του πατριάρχη τους, και η εγγενής αντίφαση στον όρο, ουδέποτε πτόησε τον συντηρητικό τρόπο σκέψης. Ενδεχομένως τελικά πράγματι να μην πρόκειται για πολιτική ιδεολογία αλλά για στάση ζωής: Έναν επιφυλακτικό τρόπο σκέψης που προτιμά να διατηρήσει ό,τι γνωρίζει και να αντιταχθεί σε κάθε αλλαγή.

Ο συντηρητικός επιδιώκει διατήρηση των πραγμάτων, όμως έτσι κάνει δύο λάθη: Αφενός ωραιοποιεί το παρελθόν αναπολώντας μια κατάσταση που υπήρξε μόνο στη φαντασία του (ποιος στα σωστά του θα ήθελε επιστροφή στην ελληνική επαρχία του προηγούμενου αιώνα;). Κατά τούτο καταλήγει να μοιάζει με τους Αριστερούς αφού ο συντηρητικός αναπολεί έναν κόσμο που ποτέ δεν υπήρξε και ο Αριστερός φαντάζεται έναν κόσμο που ποτέ δεν μπορεί να υπάρξει. Επίσης, ο συντηρητικός αποθεώνει την παράδοση, οριστικοποιώντας έτσι όμως το θάνατό της. Με τα λόγια του Gasset, the death of what is dead is life: There is only one way to dominate the past – to open our veins and inject some of our blood into the empty veins of the dead. This is what the reactionary cannot do: Treat the past as a form of life.

Εκεί ακριβώς βρίσκεται η διαφορά με τον κεντροδεξιό τρόπο σκέψης: Ο κεντροδεξιός δεν είναι αντιδραστικός. Δεν επιδιώκει την ακινησία. Δεν επιδιώκει να παραδώσει στις επόμενες γενιές ακριβώς τα ίδια που παρέλαβε από τις προηγούμενες. Επιδιώκει να τα βελτιώσει. Επιδιώξει την κίνηση. (Στην ουσία, είναι ο ρυθμός της κίνησης που τον διαφοροποιεί από τον φιλελεύθερο).

Η ζωή φέρνει αντιμέτωπη κάθε γενιά με μεγαλύτερες ή μικρότερες προκλήσεις. Ο συντηρητικός κλείνει τα μάτια του και δεν θέλει ούτε ν’ ακούσει γι αυτές. Ο κεντροδεξιός θα εφαρμόσει νηφάλια το τρίπτυχο Λογικής, Ηθικής και Μεσότητας και θα υιοθετήσει όσες από αυτές το αντέξουν. Το ίδιο θα κάνει και για τις παραδόσεις του παρελθόντος – θα διατηρήσει μόνο όσες περάσουν την παραπάνω κρίση.

Ομολογουμένως είναι γνωστή η κινέζικη κατάρα, να ζήσει κανείς σε ενδιαφέροντες καιρούς. Η έντονη αλλαγή ενέχει τον κίνδυνο να βρεθούν πολλοί εκτός συστήματος, άθελά τους, χωρίς καλά-καλά να το καταλάβουν και σίγουρα χωρίς να το ζητήσουν. Με άλλα λόγια να χαθούν πολλές ανθρώπινες ζωές, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι η προσκόλληση σε όσα γνωρίζουμε σώζει από αυτόν τον κίνδυνο. Ίσα ίσα, η αλλαγή είναι αναπόφευκτη, όπως ιστορικά έχει ξανά και ξανά αποδειχτεί, είτε το θέλουμε είτε όχι (ακόμα και οι συντηρητικοί της Αγγλίας του Burke διασπάστηκαν στους υποστηρικτές και στους πολέμιους της γαλλικής επανάστασης). Το ερώτημα επομένως είναι, η στάση καθενός απέναντι στο καινούργιο. Αν κανείς θα το περιμένει έτοιμος και νηφάλιος, συμμετέχοντας όσο καλύτερα μπορεί, ή αν θα το αντιμετωπίσει φοβικά και με άρνηση, προσκολλημένος σε ένα παρελθόν που μόνο στο μυαλό του υπάρχει, και διακινδυνεύοντας στην πορεία να χάσει και αυτά ακόμα που κατέχει.