Το 1956, μήνα Σεπτέμβριο, ο διευθυντής του Ουγγρικού Πρακτορείου Ειδήσεων, λίγα λεπτά προτού ισοπεδωθεί το γραφείο του από το πυροβολικό, έστειλε με τέλεξ σ’ ολόκληρο τον κόσμο ένα απελπισμένο μήνυμα για την επίθεση που είχαν εξαπολύσει το πρωί οι ρωσικές δυνάμεις ενάντια στη Βουδαπέστη. Το τηλεγράφημα τελείωνε με τα λόγια: “Θα πεθάνουμε για την Ουγγαρία και για την Ευρώπη”.
Τι ήθελε να πει αυτή η φράση; Ήθελε σίγουρα να πει ότι τα ρωσικά τανκς έθεταν σε κίνδυνο την Ουγγαρία και μαζί της την Ευρώπη. Αλλά με ποια έννοια κινδύνευε η Ευρώπη; Μήπως τα ρωσικά τανκς ετοιμάζονταν να διαβούν τα ουγγρικά σύνορα με κατεύθυνση τα δυτικά; Όχι. Ο διευθυντής του Ουγγρικού Πρακτορείου Ειδήσεων ήθελε να πει πως οι Ρώσοι, χτυπώντας την Ουγγαρία, χτυπούσαν την ίδια την Ευρώπη. Ήταν πρόθυμος να πεθάνει, για να παραμείνει η Ουγγαρία Ουγγαρία και να παραμείνει Ευρώπη”. (Μίλαν Κούντερα, στοιχεία στη συνοδευτική φωτό, σελ.47).
Το κείμενο αυτό έτυχε να το διαβάσω μόλις χτες όμως ταίριαξε περίφημα με την επέτειο του Πολυτεχνείου, που για μένα είναι επέτειος εναντίον οποιουδήποτε ολοκληρωτισμού και νίκης της δημοκρατίας.
Ταίριαξε όμως περίφημα και με όσα ζούμε σήμερα, σαράντα χρόνια μετά που γράφτηκε, με την επίθεση της Ρωσίας εναντίον της Ουκρανίας και τον πόλεμο Ισραήλ-Χαμάς. Ρώσοι (όχι πλέον σοβιετικοί) και ισλαμοφασίστες, υποστηριζόμενοι από ακροαριστερούς και ακροδεξιούς, εναντίον Δυτικών δημοκρατιών και της Ευρώπης. ΟΙ διαχωριστικές γραμμές παραμένουν ίδιες, οι ιδεολογίες ίδιες, το διακύβευμα ίδιο.
Η δημοκρατία είναι ένα διαρκώς μαχόμενο πολίτευμα, από την αρχαία Αθήνα μέχρι και σήμερα.
(Το βιβλιαράκι το συνιστώ ανεπιφύλακτα, πολύ καλά έκανε η ΕΣΤΙΑ και το επανέφερε πέρυσι μετά από τόσα χρόνια, είναι σύντομο, γεμάτο ενδιαφέρουσες σκέψεις (με τις οποίες δεν είναι ανάγκη να συμφωνεί πάντα κανείς), και έχει bonus κείμενο για τη λογοτεχνία και τα μικρά έθνη – μπορεί η ιστορία μας να “σώζει” (και) τη λογοτεχνία μας όμως αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να μαθαίνουμε από τα διδάγματα των άλλων.)