Οι δείκτες (PISA, επιχειρηματικότητας, καινοτομίας) και εμείς

Δημοσιεύθηκε στο emea.gr, 13.12.2019

Στο σημερινό παγκοσμιοποιημένο, ιντερνετικό περιβάλλον υπάρχει κάτι που λέγεται soft power για τα κράτη (και soft law για τη νομική επιστήμη, αλλά αυτό το θέμα δεν είναι του παρόντος).

Με αυτό νοείται, σε αδρές γραμμές, η εικόνα που έχει η παγκόσμια κοινότητα για ένα κράτος: Θεωρείται δημοκρατικό ή μη; Ευνομούμενο; Λειτουργούν τα δικαστήρια; Η Αστυνομία; Το Δημόσιο; Τα Πανεπιστήμια και η εκπαίδευση; Έχει πρόβλημα τρομοκρατίας; Ασφάλειας; Και, περαιτέρω: Είναι φιλικό στην επιχειρηματικότητα; Καινοτόμο; Κράτος υπηρεσιών ή προϊόντων; Ανταγωνίζεται σε προστιθέμενη αξία (επειδή δηλαδή τα προϊόντα ή οι υπηρεσίες του είναι μοναδικά) ή σε κόστος (επειδή έχει χαμηλά εργατικά);

Απαντήσεις στις παραπάνω ερωτήσεις έχει, λιγότερο ή περισσότερο, καθένας μας για τα περισσότερα (ή, έστω, τα μεγαλύτερα) κράτη του κόσμου. Μπορεί να μην είναι λεπτομερείς, μπορεί να μην είναι καν τεκμηριωμένες, όμως απαντήσεις έχει καθένας μας μέσα στο μυαλό του πχ. για τη Γερμανία, την Ιταλία, το Βέλγιο, τις ΗΠΑ, την Κίνα, τη Ρωσία ή την Ιαπωνία.

Η αντικειμενικότητα, αν δηλαδή αυτές οι εντυπώσεις είναι αληθινές ή όχι, δεν έχει καμία σημασία – αυτό ακριβώς θέλω να πω με αυτό εδώ το κείμενο, ότι η εντύπωση είναι που μετρά ανεξαρτήτως πως δημιουργήθηκε και αν πράγματι ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Ακόμα και σε ανώτατα επίπεδα λήψης αποφάσεων, για μια επένδυση ή για μια στρατηγική συνεργασία, πρόσβαση στην αλήθεια θα έχουν μόνο λίγα άτομα, ο χειριστής της υπόθεσης και η ομάδα του. Όμως οι αποφάσεις παίρνονται από συλλογικά, απρόσωπα όργανα και εκεί το τι κουβαλά καθένας στο κεφάλι του, πριν καν ανοίξει τον φάκελο μπροστά του, έχει ήδη καθορίσει σε μεγάλο βαθμό την τελική του απόφαση.

Οι δείκτες επομένως έχουν μεγάλη σημασία. Είναι ένας άμεσος τρόπος δημιουργίας ή επιβεβαίωσης του στερεότυπου που καθένας μας κουβαλά μέσα του για τους άλλους. Αν, για παράδειγμα, θεωρούμε τους Κορεάτες καινοτόμους και δούμε ότι στις πρώτες θέσεις πατεντών παγκοσμίως βρίσκεται η Κορέα τότε νιώθουμε δικαιωμένοι και ανανεώνουμε τις προκαταλήψεις μας για άλλα δέκα χρόνια, παρότι πίσω από αυτήν την πρωτιά κρύβεται κυρίως μια μόνο εταιρεία, η Samsung. Ομοίως, αν θεωρούμε τις Σκανδιναβικές κοινωνίες πρότυπα και δούμε ότι τα σχολεία τους αρίστευσαν στους δείκτες PISA, τότε θεωρούμε την θέση μας τεκμηριωμένη και σωστή – παρότι στην Σουηδία και στην Φινλανδία δεύτερο κόμμα είναι οι  ακροδεξιοί και στην Νορβηγία συγκυβερνούν οι ακροδεξιοί του Μπρέιβικ.

Πως επηρεάζουν όλα αυτά εμάς; Οι πολύ μέτριοι δείκτες μας σε όλες τις μετρήσεις (εκπαίδευσης, καινοτομίας, επιχειρηματικότητας) δημιουργούν ή ανανεώνουν το ελληνικό στερεότυπο, ότι δηλαδή εκτός από τουρισμό δεν είμαστε καλοί για τίποτ’ άλλο. Προσωπικά πιστεύω ότι αυτή η εντύπωση είναι  λανθασμένη, επειδή αγνοεί τις μεγάλες βελτιώσεις που έχουν επιτευχθεί τα τελευταία χρόνια.

Όμως, πως να το πεις αυτό σε «ξένους», όταν θα έχουν πάντα να σου απαντήσουν «Και τότε γιατί τα πάτε τόσο χάλια στις μετρήσεις;». Χρειάζεται επομένως προσοχή, και επικεντρωμένη προσπάθεια, ώστε να βελτιωθούν οι δείκτες της χώρας – επειδή, ακόμα και την εποχή του ίντερνετ, ισχύει αυτό που μας μάθαιναν οι γιαγιάδες μας, ότι δηλαδή καλύτερα να σου βγει το μάτι, παρά το όνομα.