Δημοσιεύθηκε στο emea.gr, 19.10.2019
Η ακαδημαϊκή χρονιά δεν ξεκίνησε μόνο για τα σχολεία αλλά και για τις υπόλοιπες βαθμίδες της εκπαίδευσης, ακόμα και για τους διδακτορικούς φοιτητές. Έτσι, με αυτή την αφορμή είπα να συζητήσουμε ένα κείμενο που δημοσιεύθηκε μέσα στον Αύγουστο και μου είχε κάνει εντύπωση: Το έγραψε ένας Ισπανός καθηγητής πανεπιστημίου στην Μαδρίτη, ο οποίος προτείνει δέκα σημεία για μια υγιή σχέση μεταξύ επιβλέποντος καθηγητή και υποψήφιου διδάκτορα.
Ποια είναι η οπτική του; Συνεπής εφαρμογή του φιλελεύθερου (με την έννοια του liberal) / αριστερού τρόπο σκέψης του «όλοι ίσοι είμαστε» και «με τον διάλογο θα αντιμετωπιστεί οποιαδήποτε απόκλιση». Δηλαδή, εξισώνει προς τα κάτω και αποφεύγει να αναφέρει τη λέξη «αποτυχία». Από την αρχή, το πρώτο του κιόλας σημείο μιλά για «μια σχέση μεταξύ ίσων». Το έβδομο σημείο του μιλά για «απόκλιση» (discrepancy), η οποία λύνεται με «συζήτηση, συζήτηση, συζήτηση, και στο τέλος συμφωνία».
Απουσία, επομένως, οποιασδήποτε ιεραρχίας μεταξύ καθηγητή και φοιτητή. Αντιμετώπιση της αποτυχίας με όμορφα λόγια, σαν κάτι που λύνεται με κουβέντα.
Διαφωνώ πλήρως. Μεταξύ καθηγητή και φοιτητή υπάρχει σαφής ιεραρχική σχέση. Ο φοιτητής έρχεται στον καθηγητή με όρεξη για δουλειά και με μια ασαφή ακόμα επιστημονική γνώση και του ζητά κατεύθυνση και επίβλεψη. Ο καθηγητής είναι εκείνος που γνωρίζει τον επιστημονικό τομέα, τι περίπου γράφεται και τι ενδιαφέρει, τι βιβλιογραφία υπάρχει και τι δυνατότητες έχει κάθε μια σχολή και χώρα. Το ίδιο και στη συνέχεια: Ο φοιτητής συγγράφει και ο καθηγητής διορθώνει, δίνει κατευθύνσεις, και, τελικά εγκρίνει το τελικό κείμενο. Αν μάλιστα υπάρχει και περίπτωση αμειβόμενης έρευνας τότε η σχέση γίνεται σχεδόν επαγγελματική, αφού ο καθηγητής ενδιαφέρεται, και αποδίδει λογαριασμό, και για τα αποτελέσματα της έρευνας ανεξάρτητα από το διδακτορικό. Που, σε όλη αυτή τη διαδικασία, υπάρχει άραγε «σχέση ίσων»;
Η αναγνώριση της ανισότητας σε αυτήν την σχέση γίνεται και στο νόμο. Η εκπαίδευση, η εργασία, η στρατιωτική θητεία είναι όλες καταστάσεις νομικά αναγνωρισμένες ως πηγές δικαιολογημένης ανισότητας, και ο νομοθέτης (για παράδειγμα, στο δίκαιο των προσωπικών δεδομένων) λαμβάνει ειδικά μέτρα για αυτό.
Το ίδιο και με την αποτυχία. Η αποτυχία δεν είναι από μόνη της κακή. Κακή είναι η χρήση που της κάνουμε. Αν ένα κείμενο απορριφθεί, διορθώνεται και βελτιώνεται. Ακόμα και αυτό να μην μπορεί να γίνει πια, και πάλι ο συντάκτης του έμαθε πολλά στην πορεία. Στον ακαδημαϊκό χώρο η απόρριψη (άρθρων, βιβλίων, ερευνητικών προτάσεων) είναι σχεδόν καθημερινή υπόθεση. Γιατί οι φοιτητές να μην μάθουν από νωρίς, τι ακριβώς τους περιμένει μετά;
Φυσικά και καταλαβαίνω απολύτως τι είχε στο μυαλό του ο Ισπανός συνάδελφος όταν έγραψε αυτό το κείμενο. Ίδια περίπου ηλικία φαίνεται να έχουμε, επομένως έχουμε κοινές παραστάσεις από τις παλιές, απαράδεκτες συμπεριφορές καθηγητών, οι οποίοι μεταχειρίζονταν τους φοιτητές τους ως πολίτες δεύτερης κατηγορίας. Αυτό όμως δεν σημαίνει ότι πρέπει να φτάσουμε στο άλλο άκρο, της εξίσωσης προς τα κάτω. Αν ο μαθητής ή ο φοιτητής δεν αντιληφθεί ότι σύστημα υπάρχει και σε αυτό καλείται να ενταχθεί εφαρμόζοντας τους κανόνες του τότε αργά ή γρήγορα η αμφισβήτηση θα κυριεύσει την σκέψη του και η διαδικασία της εκπαίδευσης θα διακοπεί – αν ποτέ είχε αρχίσει. Χαμένος κόπος, και χρόνος, επομένως και για αυτόν και για τον διδάσκοντα, αλλά και για ολόκληρη την κοινωνία.
Η ανθρωπότητα πράγματι συμπεριφέρθηκε, και σε κάποιες περιπτώσεις εξακολουθεί να συμπεριφέρεται, άσχημα σε εξαρτημένες ομάδες και μειονότητες. Αυτό πρέπει να αλλάξει. Όμως, από αυτό το σημείο μέχρι να υποστηρίζουμε ότι όλοι είναι ίσοι (κάτι το βαθιά άνισο) υπάρχει τεράστια απόσταση. Και στο τέλος αυτής της διαδρομής, ας μην ξεχνάμε, παραμονεύει πάντα το «κάποιοι είναι περισσότερο ίσοι από κάποιους άλλους».