Δημοσιεύθηκε στο emea.gr, 18.05.2019
Καθώς η Ελλάδα βγαίνει από την υπερδεκαετή κρίση το πραγματικό ερώτημα είναι ποιο είναι το κατάλληλο επόμενο μοντέλο για αυτήν. Με άλλα λόγια, σημασία έχει προς τα που θέλουμε να πάμε από δω και πέρα – τα πρόσωπα που θα μας οδηγήσουν εκεί δεν θα έπρεπε να μας νοιάζουν και τόσο από τη στιγμή που θα έχουμε όλοι μαζί συμφωνήσει τι ακριβώς θέλουμε.
Πρόσφατα ο πρωθυπουργός της χώρας μας προέτρεψε να πάμε σε μια κοινωνία “ολιγαρκούς αφθονίας”: “Μπορούμε να ονειρευόμαστε και να αγωνιζόμαστε για μια καλύτερη & δικαιότερη κοινωνία. Για έναν άλλο κόσμο που είναι εφικτός και που μπορεί να γίνει πράξη από δυνάμεις σταθερά προσανατολισμένες στη κοινωνική πρόοδο και σε ένα νέο μοντέλο βιώσιμης ανάπτυξης και ολιγαρκούς αφθονίας“.
Όσους δεν κατάλαβαν τι ακριβώς εννοεί τους παρέπεμψε στον Γάλλο Σέρζ Λατούς: “Επειδή ο κύριος Mητσοτάκης, ίσως έχει ακούσει μόνο για τον Χάγιεκ και τον Φρίντμαν, του συστήνω να ρίξει μια ματιά στο έργο του Γάλλου φιλόσοφου και οικονομολόγου, Σερζ Λατούς, ώστε να κατανοήσει τι είναι η έννοια της ολιγαρκούς αφθονίας”.
Είμαι ευγνώμων για την παραπομπή, επειδή πράγματι μόνο τους Αυστριακούς γνώριζα (και ανταποδίδω την χάρη μη αναφέροντας εδώ την δεύτερη πρόταση του tweet μετά πλέον τη συζήτηση για τα κότερα…).
Είπα λοιπόν να μάθω για τον Γάλλο: Mας προτείνει το “αποανάπτυξη ή βαρβαρότητα”(παραφράζοντας Καστοριάδη), και ασκεί κριτική σε όλους (μα όλους!): “Ο Σερζ Λατούς μιλά για την εναλλακτική μιας οικοσοσιαλιστικής δημοκρατίας και για υπέρβαση του καπιταλισμού, ασκώντας όμως κριτική στον μαρξισμό και στην Αριστερά. Επικριτικός είναι ο Γάλλος φιλόσοφος και στις θεωρίες της βιώσιμης ή της πράσινης ανάπτυξης|”.
Αφού όλα του φταίνε, εκεί στο Παρίσι που διδάσκει και ταλαιπωρείται, τι μας προτείνει; “Η αποανάπτυξη δεν αντιπροσωπεύει την αρνητική οικονομική ανάπτυξη, αλλά την έξοδο από την κοινωνία της κατανάλωσης. Η αποανάπτυξη έχει χαρακτήρα εθελοντικό, εκούσιο και δεν επιβάλλεται βίαια από τα όρια του συστήματος, όπως στην περίπτωση της αρνητικής ανάπτυξης και την προσέγγισή της από τους κλασσικούς οικονομολόγους. Η ρήξη με τη λογική της οικονομίας, τον τρόπο παραγωγής, κατανάλωσης και τρόπο ζωής αποτελεί κύριο χαρακτηριστικό του προγράμματός της“.
Τέτοιες θεωρίες εύκολα μπορεί κανείς να τις τρολλάρει: Αποανάπτυξη μέχρι που, δάσκαλε; Πίσω στις σπηλιές είναι καλά; Πιο πίσω στους δεινόσαυρους ίσως;
Μπορεί εξίσου εύκολα κανείς να τις ακυρώσει ζητώντας έστω και ένα, μα μόνο ένα, τέτοιο παράδειγμα στα 4 χιλιάδες χρόνια καταγεγραμμένης ανθρώπινης ιστορίας.
Μπορεί ακόμη να παρατηρήσει χαιρέκακα ότι δεν κρύβουν τις σοσιαλδημοκρατικές καταβολές τους: Υπάρχει ένα ανώτερο σχέδιο (αποαντάπτυξη μέχρι το σημείο που θα σου πω εγώ που το ξέρω) και της άνωθεν επέμβασης και σχεδιασμού για να το πετύχουμε – και όλοι ξέρουμε πόσο καλά λειτούργησαν οι άνωθεν επεμβάσεις στο παρελθόν…
Ή, ακόμα πιο εύκολα, μπορεί να εντοπίσει την ουτοπία: Να πετάξουμε εθελοντικά τα αυτοκίνητα και τα κινητά μας; Τώρα; Αύριο; Εδώ στη γη ή στον πλανήτη Άρη;
Το μεγαλύτερό της πρόβλημα, όμως, αν κανείς ήθελε να την πάρει στα σοβαρά, είναι ότιαπαιτεί έναν παγκόσμιο συγχρονισμό για να λειτουργήσει. Όλοι μαζί πρέπει ταυτόχρονα να το αποφασίσουμε. Αλλιώς, αν μια χώρα το κάνει και οι άλλες δίπλα της απλά αρπάξουν τους πόρους που θα έχει εγκαταλείψει τότε γρήγορα και η πρώτη θα προσχωρήσει στους πολλούς.
Ανεδαφικά πράγματα, δηλαδή.
Μια θεωρία όμως δεν είναι αναγκαστικά άχρηστη επειδή είναι ανεδαφική. Μπορεί κάτι απ’ όλα να λέει σωστά.
Κάτι που με φέρνει στα δικά μας, στην Ελλάδα δηλαδή. Η “ολιγαρκής αφθονία”, το να αρκεστούμε δηλαδή ως χώρα στα λίγα είναι καταστροφικό μοντέλο για την αυριανή Ελλάδα. Σημαίνει εγκατάλειψη της προσπάθειας, παραδοχή της ήττας, εσωστρέφεια και γκρίνια. Όλα αυτά είναι κλασσικά χαρακτηριστικά της αριστερής σκέψης, που εξηγούν κατ’ επέκτασιν την αρχή της ήσσονος προσπάθειας, την αντιπάθεια στην αριστεία, τα επιδόματα αντί για μισθούς. Είναι αυτά κατάλληλα για την Ελλάδα που ονειρευόμαστε;
Όμως εδώ χρειάζεται προσοχή. Αν για την Ελλάδα η “ολιγαρκής αφθονία” είναι το λάθος μοντέλο ανάπτυξης (δεν είναι καν ανάπτυξη…) αυτό δεν σημαίνει ότι αυτό ακριβώς δεν είναι ένας κατάλληλος τρόπος σκέψης για τους Έλληνες ατομικά.
Η Ελλάδα είναι μια μικρή χώρα, με σχετική γεωγραφική και γλωσσική απομόνωση, και περιορισμένους φυσικούς πόρους. Με άλλα λόγια, δεν μας παίρνει να υπερ-καταναλώνουμε. Οφείλουμε να εργαζόμαστε πολύ και να κάνουμε οικονομία. Έτσι απλά. Έτσι ήταν πάντα η Ελλάδα, όμως το Ευρώ θόλωσε για λίγο την εικόνα.
Ακόμα πιο πρακτικά, μόλις ξαναπιάσουμε λεφτά στα χέρια μας καλό θα ήταν να μην ξανα-αγοράσουμε Πόρσε, να μην τα καίμε στα μπουζούκια, να μην κάνουμε ακριβές διακοπές στα νησιά, να μην αγοράζουμε κάθε νέο iPhone κοκ. Εδώ ναι, εδώ η “ολιγαρκής αφθονία” είναι το κατάλληλο μοντέλο – για καθέναν μας εσωτερικά.
Κατά τη γνώμη μου το κατάλληλο μοντέλο για την επόμενη Ελλάδα είναι η Ελλάδα της γνώσης. Η Ελλάδα της νέας επιχειρηματικότητας. Πρόοδος δηλαδή και όχι οπισθοδρόμηση. Δράση και όχι αντίδραση. Η “ολιγαρκής αφθονία” κοιτά προς τα πίσω, σε ένα ιδανικό παρελθόν της ανθρωπότητας που όμως βρίσκεται μόνο στην φαντασία ονειροπόλων φιλοσόφων. Η επόμενη Ελλάδα απλά χρειάζεται να κοιτά μπροστά.